Ο Καταλανός Ζοάν Γκαρίγκα, δικηγόρος και ιστορικός της δεκαετίας του '70, αναπολεί με νοσταλγία το παρελθόν. Τέσσερις δεκαετίες νωρίτερα, κατά την τελευταία φάση της δικτατορίας στην Ισπανία, ο Γκαρίγκα υπήρξε εξέχoν στέλεχος της αντιπολίτευσης κατά του καθεστώτος του Φράνκο στην Καταλονία. «Επί καταλανικού εδάφους και παρά την καταστολή, το αντιδικτατορικό κίνημα έπαιξε κυρίαρχο ρόλο από το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου έως το τέλος της χούντας», σχολιάζει ο παλιός αγωνιστής κατά του Φράνκο στη βιβλιοθήκη του σπιτιού του, στη Λα Γκαρίγκα, μια κωμόπολη 15.000 κατοίκων στα περίχωρα της μητροπολιτικής περιφέρειας της Βαρκελώνης.
Αν κάνει κάποιος μια βόλτα στον δήμο, βλέπει να ξεπηδούν από τους δρόμους και στα μπαλκόνια πολλών κατοικιών σημαίες υπέρ της καταλανικής ανεξαρτησίας. Εδώ και χρόνια, τα σύμβολα της ανεξαρτησίας -η οποία εμπνέεται από τo εθνικό δίδαγμα της Κούβας και το απελευθερωτικό της κίνημα- κάνουν αισθητή την παρουσία τους στο μεγαλύτερο τμήμα της Καταλονίας, μιας περιφέρειας στο βορειοανατολικό κομμάτι του ισπανικού κράτους η οποία διατηρεί τη δική της γλώσσα, μια ιδιαίτερη πολιτισμική πραγματικότητα με μακρινές ιστορικές ρίζες και πλούσια παράδοση λαϊκών αγώνων, οι οποίοι ξεκινούν από τον πλέον επαναστατικό αναρχισμό και καταλήγουν στο σημερινό κίνημα υπέρ της ανεξαρτησίας.
Το πρόσφατο παρελθόν, ωστόσο, είναι γεμάτο σκοτεινές κηλίδες. Tο 1936, μετά το πραξικόπημα και μια μακροχρόνια ένοπλη σύγκρουση που διήρκεσε τρία χρόνια, ο στρατηγός Φρανθίσκο Φράνκο γκρέμισε τους δημοκρατικούς θεσμούς της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας για να επιβάλει ένα αυταρχικό καθεστώς φασιστικής έμπνευσης, υπερεθνικιστικής ιδεολογίας και συντηρητικού καθολικισμού το οποίο ήταν από τα μακροβιότερα στην Ευρώπη του 20ού αιώνα. «Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο καταλανικός λαός προσέφερε πολλές δυνάμεις στον αγώνα για την ήττα του φασισμού», εξηγεί ο Ζοάν Γκαρίγκα καθισμένος στο γραφείο του. Το έπιπλο είναι γεμάτο ντοκουμέντα για την Causa General, το ειδικό δικαστήριο που επί Φράνκο καταδίωκε για ολόκληρες δεκαετίες όλους εκείνους τους πολίτες που θεωρούνταν ύποπτοι, αντικαθεστωτικοί.
«Ο δικτάτορας, ο οποίος είχε ανησυχήσει με τις τάσεις χειραφέτησης στην Καταλονία κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Δημοκρατίας, επέβαλε ένα μοντέλο ισπανοκεντρικής υπεροχής προκειμένου να εξαλείψει κάθε ίχνος της καταλανικής εθνικής ταυτότητας», σημειώνει ο ιστορικός. «Εγινε μια απόπειρα πολιτισμικής γενοκτονίας: η Καταλονία έχασε όλες τις εθνικές ελευθερίες της, καταπιέστηκε κάθε έκφραση της καταλανικής ταυτότητας και η καταλανική γλώσσα απαγορεύτηκε αυστηρά», καταγγέλλει ο Γκαρίγκα.
Ωστόσο, η αντίσταση ήταν πάντα παρούσα. «Τη δεκαετία του '70, οι κινητοποιήσεις ενάντια στη χούντα του Φράνκο ήταν μαζικές», εξηγεί ο Ζοάν Γκαρίγκα, ο οποίος συμμετείχε στο φοιτητικό αντιφασιστικό κίνημα και ως δικηγόρος υπερασπίστηκε εκατοντάδες αγωνιστές της Αριστεράς που διώκονταν από τη δικτατορία. Ο Γκαρίγκα διετέλεσε επίσης μέλος της Συνέλευσης της Καταλονίας, μιας ενωτικής πλατφόρμας όλων των καταλανικών οργανώσεων που αντιστέκονταν στο φρανκικό καθεστώς και η οποία αναδείχθηκε σε μαζικό κίνημα μετά το 1971.
Οπως μας αφηγείται, «η Συνέλευση, από την παρανομία, απαίτησε γενική αμνηστία για τους πολιτικούς κρατούμενους, αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών και εγκαθίδρυση ξεχωριστού καθεστώτος αυτονομίας έτσι ώστε να μπορέσει η Καταλονία να ασκήσει το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση μέσα στο πλαίσιο ενός πολυεθνικού κράτους».
Οι εξουσίες της χούντας παραμένουν και επί δημοκρατίας
Τέσσερις δεκαετίες αργότερα, ο Ζοάν Γκαρίγκα χαίρεται που ο φασισμός αποτελεί εφιάλτη του παρελθόντος, ακόμα και σήμερα όμως εντοπίζει πολλά χαρακτηριστικά της δικτατορίας του Φράνκο στη θεσμική δομή του ισπανικού κράτους. Μετά τη θέσπιση του Συντάγματος του 1978, το οποίο παραμένει ο ποινικός κώδικας που διέπει τη χώρα, η Ισπανία είναι ένα μοναρχικό κράτος που έχει ως βάση μια υποτιθέμενη φιλελεύθερη κοινοβουλευτική δημοκρατία.
Παρ' όλα αυτά, για τον καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου Αλμπερτ Νογκέρα, πρόκειται για ένα σύστημα που πάσχει από πολλές εκ γενετής παθογένειες: «Το Σύνταγμα του 1978, το οποίο καθόρισε τη μετάβαση στη δημοκρατία, δεν αποτέλεσε πραγματική ρήξη με τον φρανκισμό, διότι εγκρίθηκε κατόπιν πιέσεων του στρατού και της μοναρχίας». Η νομιμοποίηση του θεσμού της μοναρχίας, με εκπρόσωπο τον βασιλιά Χουάν Κάρλος Α' -τον οποίο ο Φράνκο όρισε ως διάδοχό του-, δεν τέθηκε υπό αμφισβήτηση, ούτε υποβλήθηκε σε λαϊκή ψηφοφορία.
Σύμφωνα με τον Νογκέρα, «η κατάρτιση του Συντάγματος καθορίστηκε εξαρχής από τους μηχανισμούς εξουσίας της χούντας και τους στρατιωτικούς που επέβαλαν στο άρθρο 2 ότι η ενότητα της Ισπανίας είναι αδιαίρετη». Από εκεί και πέρα, «το καταλανικό αντιδικτατορικό κίνημα είδε τη διεκδίκηση για αυτοδιάθεση να του φεύγει μέσα από τα χέρια». Με τη σύμπραξη της άρχουσας τάξης του φρανκισμού, «οι ισπανικοί θεσμοί θέλησαν απλά να παραχωρήσουν ένα καθεστώς αυτονομίας, το οποίο θα προσέφερε περιορισμένες αρμοδιότητες στην Καταλονία», καταγγέλλει ο καθηγητής Αλμπερτ Νογκέρα.
«Ο καταλανικός λαός, ναι μεν πέτυχε την αναβίωση της αυτόνομης κυβέρνησης της Ζενεραλιτάτ, ενός ιστορικού θεσμού που κατάργησε ο Φράνκο, αλλά η αρμοδιότητα για τις αποφάσεις ως προς τα βασικά ζητήματα που αφορούν την Καταλονία παρέμεινε στα χέρια της Μαδρίτης», προσθέτει ο Ζοάν Γκαρίγκα.
Από το 1980 ώς το 2003, η εθνικιστική συντηρητική Δεξιά μονοπώλησε αδιάλειπτα τους νέους αυτόνομους θεσμούς της Καταλονίας. Ο καταλανικός τοπικισμός ακολούθησε μια μετριοπαθή πολιτική συμφωνίας με την πολιτική τάξη και τις οικονομικές ελίτ του ισπανικού κράτους, αλλά δεν συμπεριέλαβε ποτέ το σχέδιο της εθνικής απελευθέρωσης στις προτεραιότητες της πολιτικής ιδεολογίας του. «Ιστορικά, το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό της Καταλονίας ήταν μια διεκδίκηση της Αριστεράς», σημειώνει ο Αντόνι Τρομπάτ, δημοσιογράφος και υπεύθυνος διεθνών σχέσεων της καταλανικής πολιτιστικής ΜΚΟ CIEMEN.
«Τα κινήματα της καταλανικής Αριστεράς έκλιναν ανέκαθεν υπέρ του εθνικισμού: από τον αναρχισμό ώς τη σοσιαλδημοκρατία, περνώντας από τα καταλανικά κομμουνιστικά κόμματα, όλο το αντιδικτατορικό μέτωπο έβλεπε θετικά την αυτοδιάθεση».
Από την όαση της ανεξαρτησίας στη δυσαρέσκεια της ανεξαρτησίας
«Στις αρχές του 21ου αιώνα, κάτω από την εξουσία της συντηρητικής Δεξιάς, η Καταλονία θεωρούνταν μια όαση νεοφιλελεύθερης σταθερότητας», σημειώνει ο Καταλανός δημοσιογράφος Ιγνάσι Φραντς. Ωστόσο, οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης και η απόφαση του ισπανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου κατά του νέου Καταστατικού Αυτονομίας, που ο καταλανικός λαός είχε εγκρίνει με δημοψήφισμα το 2006, έθεσαν εκ νέου σε αμφισβήτηση τη θέση της Καταλονίας εντός του ισπανικού κράτους. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, κινητοποιήθηκε ξανά ένα τμήμα της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και οι οργανώσεις που τάσσονταν υπέρ της ανεξαρτησίας της χώρας.
Για τον Αλεξ Ρομαγκέρα, δημοσιογράφο του περιοδικού «La Directa» και ειδικό σε θέματα ιστορικής μνήμης, το σχέδιο για την ανεξαρτησία επιταχύνεται το 2009, όταν διαφορετικοί μεταξύ τους τοπικοί σύλλογοι οργανώνουν συμβουλευτικές ψηφοφορίες σχετικά την εθνική κυριαρχία της Καταλονίας σε διάφορους καταλανικούς δήμους. Αργότερα, στις 9 Νοεμβρίου του 2014, η Ζενεραλιτάτ της Καταλονίας διοργάνωσε νέα ψηφοφορία για την ανεξαρτησία. «Μολονότι το ισπανικό κράτος απείλησε με επιβολή κατασταλτικών μέτρων, πάνω από δύο εκατομμύρια άνθρωποι προσήλθαν στην κάλπη και η ψηφοφορία πήρε τη μορφή μιας πράξης πολυπληθούς πολιτικής ανυπακοής», σημειώνει ο Αλεξ Ρομαγκέρα.
Σύμφωνα με τον Καταλανό ρεπόρτερ, «από την αρχή της σύγκρουσης, το ισπανικό κράτος δεν επέδειξε την παραμικρή πρόθεση να επιλύσει τα αιτήματα της Καταλονίας για μεγαλύτερη κυριαρχία. Η μόνη του απάντηση ήταν μέσω απαγορεύσεων, εκφοβισμών και δικαστικών διώξεων». Κατά τη γνώμη του Αλμπερτ Νογκέρα, «με την αυταρχική της παρέκκλιση, η κεντρική ισπανική κυβέρνηση έσπρωξε στο περιθώριο σημαντικό τμήμα του καταλανικού πληθυσμού το οποίο νιώθει ότι δεν τον εκπροσωπούν πια οι ισπανικοί θεσμοί».
Στις 11 Σεπτεμβρίου, εθνική ημέρα της Καταλονίας, η διαδήλωση στη Βαρκελώνη υπέρ του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση υπήρξε μαζική. Από το 2012, οι κινητοποιήσεις του καταλανικού πληθυσμού αυτή την ιστορική επέτειο έφτασαν να συγκεντρώσουν σχεδόν 2 εκατομμύρια άτομα σε αρκετές περιπτώσεις. «Μέσα σε λίγα χρόνια, το κίνημα υπέρ της καταλανικής ανεξαρτησίας πήρε διαστάσεις ενός μαζικού κινήματος, το οποίο αντιλαμβάνεται την ανεξαρτησία ως μια ευκαιρία για να αποκτήσει λόγο επί της κοινωνικής δικαιοσύνης και να ασκήσει την άμεση δημοκρατία», εξηγεί ο Αλεξ Ρομαγκέρα.
«Πρόκειται για μια πρωτοβουλία από τη βάση, η οποία αφουγκράζεται τον παλμό της κοινωνίας των πολιτών και παρακίνησε την πολιτική τάξη της Καταλονίας να συνεχίσει την πορεία προς την αυτοδιάθεση, παρά το τίμημα της καταστολής που αυτή επιφέρει», προσθέτει. Ετσι λοιπόν, την προσεχή 1η Οκτωβρίου, με την προκήρυξη ενός μονομερούς δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία της Καταλονίας, η κυβέρνηση της Ζενεραλιτάτ επέδειξε ανυπακοή απέναντι στο Συνταγματικό Δικαστήριο και στους νόμους του 1978, στήνοντας τις κάλπες.
Ωστόσο, η κεντρική κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος υπό τον Μαριάνο Ραχόι κινητοποιεί τον αστυνομικό μηχανισμό για να εμποδίσει την προετοιμασία της ψηφοφορίας. Συγχρόνως, τα ισπανικά δικαστήρια εξαπολύουν διώξεις εναντίον όλων των Καταλανών αξιωματούχων που συνεργάζονται στη διοργάνωση του δημοψηφίσματος. Στους δρόμους, από την άλλη, ένα κομμάτι του καταλανικού πληθυσμού ετοιμάζεται για άσκηση πολιτικής ανυπακοής απέναντι στην πρόκληση του κράτους. Τώρα πια, ο κύβος ερρίφθη: η θέση της Καταλονίας μέσα στο ισπανικό κράτος κρέμεται από μία κλωστή.
* Καταλανός δημοσιογράφος /efsyn.gr
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου